Hiëronymus
Hiëronymus is één van de vier kerkvaders. Na een werelds leven, trok Hiëronymus zich terug in de woestijn om boete te doen. Hij vertaalde als eerste de Bijbel in het Latijn en mediteerde. Zelf schreef hij daarover het volgende:
‘Ik herinner me hoe ik dikwijls de hele nacht hardop huilde, helemaal tot aan het ochtendgloren, en hoe ik er niet mee ophield mijn borst te slaan, tot de Heer mij weer wat rust toestond. Ik begon mijn cel te vrezen, alsof ze mijn onzuivere gedachten kon lezen. Vervuld van boosheid op mezelf, liep ik daarom de woestijn in. Waar ik maar diepe valleien zag, hoge bergen of steile kliffen maakte ik een plek voor mijn gebed en voor de marteling van mijn ongelukkige vlees.’
Kies je als mens voor een leven van genot of voor spirituele groei? Dat dilemma is goed te zien op dit werk van Joachim Patinir. Waar het landschap er idyllisch bijligt, kiezen mensen voor het genot. De steile rotsen met de grot zijn de woonplaats van de spirituele kluizenaar Sint-Hiëronymus.
Het kleine formaat van dit paneeltje wijst op privé-devotie. Het paneel en de lijst zijn uit één stuk hout gesneden. Waarschijnlijk is dit werkje geschilderd voor een Antwerpse humanist. Hiëronymus stond als vertaler en als theoloog in hoog aanzien bij de humanisten van de renaissance.
Patinir werkt altijd met een hoge horizon. Hij schildert dikwijls grillige rotsen, die herinneren aan zijn geboortestreek bij Dinant. Hier combineert hij die Ardeense rotsen met een Brabants dorpje, een nevelige Italiaanse kustlijn en Alpentoppen in de verte. Het is de wereld in pocketformaat: het wereldlandschap. Dit paneeltje kocht Fritz Mayer van den Bergh in 1899 bij de Parijse kunsthandelaar Chevalier.
Rotslandschap met Hiëronymus, Joachim Patinir, Antwerpen, 1ste kwart 16de eeuw
Antonius
De heilige Antonius (ca. 251-356) was een christen uit de derde eeuw. Hij woonde in Egypte. Toen zijn rijke ouders stierven, gaf hij alles weg aan de armen en ging alleen in de woestijn leven. Hij werd honderd en vijf jaar oud en leefde maar liefst vijfentachtig jaar als kluizenaar. Andere gelovigen wilden hem navolgen en kwamen in hutjes in zijn buurt wonen. Zo werd Antonius de stichter van het christelijke kloosterleven, ook al schreef hij nooit een leefregel voor zijn navolgers.
In de middeleeuwen vereerden de mensen hem als beschermer tegen besmettelijke ziekten. Antonius werd vanaf de zestiende eeuw ook een held van de standvastigheid. Hij wilde leven van water en brood en zijn dagen wijden aan gebed en beschouwing. Volgens de oudste biografie plaagden duivels Antonius regelmatig met afschrikwekkende visioenen. Zo probeerden ze de concentratie en de gemoedsrust van de heilige te verstoren. Tevergeefs.
Verzoeking van Antonius abt, Teniers, David (II) (schilder)
Op dit paneeltje is de Verzoeking van de heilige Antonius Abt afgebeeld. Antonius, als kluizenaar teruggetrokken uit de bewoonde wereld, probeert te weerstaan aan de demonische wezens die hem verleiden tot een leven vol aardse genietingen. David Teniers II liet zich volop inspireren door de helse visioenen van de oude Bruegel, zoals al die duivels en demonen in Dulle Griet.
De handtekening van de kunstenaar staat rechts onderaan. Teniers maakte door zijn huwelijk met Anna Brueghel deel uit van de befaamde schildersfamilie, die zich over diverse generaties uitstrekt. De Antwerpenaar werd in 1651 in Brussel hofschilder van aartshertog Leopold Willem en richtte in 1663 in zijn vaderstad de Academie op, waar jonge kunstenaars een opleiding kregen.
Dit is het laatste schilderij dat in de collectie van Fritz Mayer van den Bergh terechtkwam. Zijn moeder Henriëtte kocht het aan in het voorjaar van 1901, toen hij al ziek te bed lag. Ze wist dat Fritz geïnteresseerd was, want hij had over dit werk al eerder onderhandeld met de kunsthandelaar. Henriëtte hoopte dat Fritz sneller zou genezen, maar op 4 mei 1901 overleed hij. Dit paneel is het slotakkoord van zijn collectie. Er is nadien niets meer bijgekomen en niets meer weggehaald.