De dame is halflijfs geportretteerd tegen een neutrale azurietblauwe achtergrond. Haar kleding is sober. Over het wit hemdje en haar zwarte lijfje draagt ze een paars bovenkleed. Op haar voorhoofd ligt de frontelle, een lusje dat de haarlijn markeert. Een brede band omvat haar haren. Achteraan zie je nog een detail van de haarwrong. Een ragfijne sluier voltooit het kapsel.
Alle aandacht gaat naar het gelaat van de dame. Ze is geïdealiseerd en sereen afgebeeld met een hoog bol voorhoofd, smalle sikkelvormige oren, gesloten lippen, donkere ogen met wijde pupillen en een blanke gelaatskleur. Geen enkel ander motief leidt onze aandacht af.
Onbekende dame
De dame is onbekend. Het schilderij is ook niet gesigneerd of gedateerd. Een wapenschild, devies of een ander heraldisch embleem ontbreekt. En ook over de herkomst en de functie van haar portret tasten we in het duister. Het zelfstandig vrouwenportret komt in de 15de eeuw slechts zelden voor. Meestal maakte het deel uit van een groter geheel. Hoorde dit portret bij een ander schilderij met een vroom tafereel, met Jezus of Maria? Dan zouden de handen van onze dame in gebed gevouwen zijn. In plaats daarvan zien we een witte anjer. Symbool van trouw en aardse liefde. De witte kleur symboliseert zuiverheid en kuisheid. Was dit misschien een huwelijksportret? De eenvoudige compositie zonder uitgewerkte achtergrond en het bescheiden voorkomen van de vrouw, wijzen mogelijk op een bestelling door een gemiddeld begoede opdrachtgever.
Het kader
De lijst is origineel en beschilderd met marmerimitatie: alternerend groene en bruine halve panelen met daartussen eveneens illusionistisch geschilderde voegen en een uitspringende zwarte regel rondom. Het lijkt alsof we de dame door een venster zien. De kader is de vensteromlijsting, waarachter ze heeft plaatsgenomen. Marmer staat voor duurzaamheid. Door de imitatie ervan, verleent de schilder zijn model en mogelijk ook haar huwelijk het beoogde eeuwigheidsgehalte.
Meester van de Sint-Ursulalegende
Fritz Mayer van den Bergh kocht dit paneel als een werk van een anonieme 15de-eeuwse Vlaamse kunstenaar aan. Kunsthistoricus Max Friedländer gaf de kunstenaar een noodnaam: meester van de Sint-Ursulalegende. Dankzij die noodnaam konden op basis van de stijl nog andere schilderijen aan deze meester toegeschreven worden. Na veel detectivewerk in de archieven kon men de schilder in 2005 identificeren als meester Pieter Casenbroot, uit Brugge, een succesrijke, productieve schilder. In dit portret verwerkte hij invloeden van zijn stadsgenoten Jan van Eyck, Hans Memling maar ook van Rogier van der Weyden. Het portret oogt verfijnd en de schilder toont zich een begenadigde colorist.
Specificaties
Pieter Casenbroot (genaamd Meester van de Ursulalegende)
Portret van een dame met anjer, Brugge, ca. 1500
Olieverf, eikenhout
in depot
