What’s in a name
“Kunstige kleine snijwerkjes die voorheen door de Japanners als afsluiting van koorden werden gebruikt”: zo luidt de Van Dale-definitie van een netsuke (meervoud: netsukes of netsuke). Men droeg er tabaksdozen, geldbuidels, medicijndoosjes enzovoort aan. Een synoniem van netsuke is gordelknoop.
Foto: Ans Brys.
Onderscheiden
De netsuke heeft een lange traditie in Japan en was aanvankelijk – dat wil zeggen: in de 16de eeuw en ook vroeger al – een functioneel voorwerp, een onderdeel van wat er allemaal aan een gordel hing. Lange tijd werden netsukes alleen uit diverse soorten hout gemaakt, maar in de 17de eeuw kwam ook ivoor in gebruik. Ook andere materialen kwamen geleidelijk aan in aanmerking om er netsukes mee te maken, zoals keramiek, metaal, lak, steen… De 17de eeuw werd de eeuw van de maatschappelijke doorbraak van de netsukes, die voordien alleen voor de hoogste klasse waren weggelegd. Een netsuke werd (ook) een siervoorwerp. En toen in de 18de eeuw het roken van tabak doorbrak, vermenigvuldigde het aantal netsukes zich. Je kon je er sociaal mee onderscheiden, zowel door de kwaliteit van je netsukes als door het aantal netsukes dat je bezat. Netsukes stellen mensen, dieren, planten of andere voorwerpen voor. Er zijn uiteenlopende categorieën met eigen benamingen.
Foto: Ans Brys
Neergang
Negen netsukes telt de museumcollectie van Museum Mayer van den Bergh. Van de meeste kennen we ook de maker. Allemaal dateren ze uit de 19de eeuw. Dat is eigenlijk ook de eeuw van de neergang van de netsukes. Dat heeft dan weer alles te maken met de doorbraak van westerse kledij in Japan. Netsukes waren niet langer nodig en werden vervangen door zakken. Maar paradoxaal genoeg vormt diezelfde 19de eeuw ook een hoogtepunt in de populariteit van de netsukes, onder meer omdat gespecialiseerde snijders er zich op toelegden, met name in enkele grote Japanse steden (Kyoto, Osaka en Edo, het latere Tokyo). Veel makers van netsukes bleven hobbyisten of het ging om kunstenaars uit andere disciplines, zoals maskermakers. De kwaliteitsverschillen zijn groot en er was veel massaproductie. Tot op vandaag worden er overigens netsukes gemaakt, zowel op een traditionele manier als met meer fantasierijke en eigentijdse motieven.
Foto: Ans Brys
Japonisme
Netsukes zijn al een kleine twee eeuwen verzamelobjecten. In de tijd van verzamelaar Fritz Mayer van den Bergh, eind 19de eeuw, maakten ze mee deel uit van het japonisme, de hang en zelfs de manie in de (toegepaste) kunsten en bij verzamelaars naar en voor alles wat Japans was. Die mode, die al in de jaren 1860 begon, werd in die jaren geassocieerd met avant-garde: neo-impressionisme, symbolisme, art nouveau. Kenner Yoko Takagi betoogt: “Rond 1880 stak elk huis van de nouveaux riches en de bourgeoisie vol met Japanse keramiek, waaiers, textiel, papierwerk en objets d’art.” Japanse kunst drong iets later ook volop door in grote nationale musea, zoals in België in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Netsukes surften mee op dat Japanse succes.
Foto: Ans Brys
Specificaties
- Japan
- Netsukes, 19de eeuw
- 9 stuks, ivoor
