Als thuiskomen
Frédéric Charles de Bent, een oud-personeelslid van Henriëtte, mag in 1905 langskomen in het museum. Bij zijn bezoek is zij afwezig. Daarom schrijft hij haar achteraf een dankbrief, waarin hij uitgebreid verslag doet van zijn ervaring.
De Bent komt binnen via het huis van Henriëtte. Dat staat naast het museum, aan de Lange Gasthuisstraat 21. Als voormalige bediende is dit voor hem een bekende plek: hij beschrijft het nostalgische gevoel dat hem overvalt omdat het huis hem aan zijn jongere jaren doet denken, toen hij nog voor Henriëtte werkte. Daarnaast is hij onder de indruk van alle technische vernieuwingen die in het woonhuis en het museum zijn aangebracht. Henriëtte heeft bijvoorbeeld elektrisch licht laten installeren in het huis, om de kunstwerken goed te belichten.
Links: foto uit 1965 van de doorgang tussen het woonhuis en het museum die De Bent beschrijft en die later werd afgebroken. Rechts: brief van Frédéric Charles de Bent aan Henriëtte Mayer van den Bergh over zijn museumbezoek, 27-11-1905 (MMB.A.1597).
Brief van Frédéric Charles de Bent aan Henriëtte Mayer van den Bergh over zijn museumbezoek, 27-11-1905 (MMB.A.1597).
De Bent wordt door de gangen van Henriëttes woonhuis geleid – gangen met ‘de prachtigste, gebeeldhouwde meubelen’ – naar een kamertje dat hij herkent als een voormalige badkamer. Die is omgebouwd en verbonden met een gangetje dat naar het museum leidt. De Bent komt zo in de Kleine Gotische zaal terecht, waar hij oog in oog staat met 15de-eeuwse schilderijen, zoals De Bewening van Christus van de Meester van het Verlossingsaltaar van het Prado.
Ansichtkaart van begin 20ste eeuw, met een foto van de Kleine Gotische zaal. In de hoek is de ‘Bewening van Christus’ te zien. (MMB.F.191).
'Bewening van Christus’ door de Meester van het Verlossingsaltaar van het Prado, 1475 - 1499 (MMB.0003).
Een rondleiding door het verleden
Henriëtte koos in haar rondleidingen voor een chronologisch opzet: de bezoeker begon bij de gotiek en werd via de renaissance naar de barok en de 18de eeuw geleid. Zoals De Bent schreef, kwamen gasten eerst in de Kleine Gotische Zaal. ‘Een kamer vol met kleine meesterwerken,’ schreef zuster Marie Théodorine, een onderwijzeres die met haar klas het museum bezocht.
Links: begin-20ste-eeuwse foto van de Zaal met de Grote Haard (MMB.F.276). Rechts: begin-20ste-eeuwse foto van de Grote Gotische Zaal. Door de deur is de voormalige binnenplaats te zien, die tijdens de verbouwing in 1970 werd overdekt (MMB.F.404).
Daarna werden bezoekers naar beneden geleid, waar ze de Grote Gotische Zaal en de Zaal met de Grote Haard bewonderden. De Grote Gotische Zaal werd in de jaren 1970 afgebroken, maar de Zaal met de Grote Haard is nog in de oorspronkelijke vorm bewaard: hier zijn de Vlaamse portretten te bewonderen. In 1904 werden in deze zalen ook de beeldhouwwerken uit de collectie gepresenteerd, waaronder de Christus-Johannesgroep, samen met enkele historische meubelstukken.
Links: plattegrond uit 1903 van het museum naast de binnenkoer van het huis van Henriëtte. Te zien is de begane grond in zijn oorspronkelijke toestand (MMB.A.2421). Rechts: begin-20ste-eeuwse foto van de Renaissancezaal. Naast de haard bevindt zich tegenwoordig de doorgang naar de Micheli-zaal (MMB.F.200).
Brief van Louise Respinger aan Henriëtte van den Bergh met vragen over de ‘Dulle Griet’, 25-09-1907 (MMB.A.2380).
Via de open binnenplaats en de trap werden bezoekers naar de Renaissancezaal geleid, waar onder andere de werken van de Bruegel-familie werden tentoongesteld. Voor veel bezoekers vormde de Dulle Griet een van de hoogtepunten: zo vraagt Louise Respinger of er voor haar een foto van het werk gemaakt kan worden. Daarna kwam men in de bibliotheek, waar 17de-eeuwse portretten te zien waren, en eindigde de rondleiding in de 18de-eeuwse salon, die Henriëtte in Lodewijk XVI-stijl had ingericht.
Begin-20ste-eeuwse postkaart van de Louis XVI-zaal (MMB.F.204).
Foto van de huidige opstelling (foto: Ans Brys).
Henriëtte creëerde bewust ruimtes die een authentieke sfeer opriepen: de bezoeker zag kunstwerken uit verschillende stijlperiodes in een historische setting. Zo presenteerde zij de zeer diverse collectie toch als een eenheid. Bezoeker Henri Rommel schreef dat er in het museum ‘objecten zijn van alle tijden en van alle soorten. Maar allemaal laten zij de verlichte en verfijnde smaak zien van de man die het geduld en het geluk had een dergelijke collectie samen te stellen’.
Een intieme sfeer
De Bent werd door de conciërge van Henriëtte in het museum binnengelaten, maar de meeste bezoekers werden rondgeleid door Henriëtte zelf of door haar restaurateur, Juvenal Peellaert. De rondleidingen vonden plaats in kleine groepen en waren daardoor zeer persoonlijk. Voor een gezelschap van kantliefhebbers dat het museum in 1910 bezocht, gaf Peellaert bijvoorbeeld een rondleiding waarin hij dieper inging op de textielcollectie. Henriëtte en Peellaert waren bovendien altijd bereid werken op te pakken, lades open te trekken en details te laten zien. Zo werd een sfeer van huislijkheid en intimiteit gecreëerd, die de museumbezoekers zeer waardeerden. Peellaert werd door bezoeker Père Sylvain Crooij bijvoorbeeld omschreven als ‘een zeer hoffelijke en ervaren gids’.
Links: krantenknipsel over een bezoek van ‘De Vrienden van Kant’ aan het museum, 20-06-1910 (MMB.A.2341). Midden: brief van Père Sylvain Crooij aan Henriëtte van den Bergh, met complimenten voor Peellaert, 04-08-1905 (MMB.A.2384). Rechts: brief van Henri Rommel aan Henriëtte van den Bergh over zijn museumbezoek, 12-10-1908 (MMB.A.2373).
De structuur van het museum is intussen grondig veranderd. Sinds het overlijden van Henriëtte in 1920 komen bezoekers niet langer via haar woonhuis het museum binnen, maar via de aparte ingang aan de straatkant. Bovendien werd het museum in de jaren 1970 verbouwd, waarbij de binnenplaats overdekt werd en de Grote Gotische Zaal ingrijpend werd veranderd. Toch bleef de sfeer van 1906 behouden in Museum Mayer van den Bergh: de kunstwerken worden zo veel mogelijk gepresenteerd in overeenstemming met de oorspronkelijke opstelling in stijlkamers.
Terug in de tijd
Een bezoek aan Museum Mayer van den Bergh anno 1904 was ongetwijfeld een bijzondere ervaring: bezoekers liepen eerst door Henriëttes eigen woonhuis en vaak werden ze zelfs rondgeleid door de museumstichtster zelf. Henriëtte creëerde een museum dat een totaalervaring bood, een plek waar kunstwerken in een historische context gezien konden worden en waar gasten een zeer persoonlijke interactie met de werken konden hebben. Tegenwoordig is de museumcollectie nog altijd te ontdekken zoals 19de-eeuwse kunstliefhebbers dat deden, met de nadruk op de intieme sfeer en op persoonlijk kunstgenot. Henriëtte is er niet meer om ons rond te leiden, maar haar visie proef je in het museum tot op vandaag.
