Pronken in de middeleeuwen
Als je in de middeleeuwen je gasten wilde imponeren dan kocht je maar beter een tafelfontein. Deze ingenieuze mechanische apparaten, vervaardigd met kostbare materialen en rijkelijk versierd met ornamenten, spuwden water (vermoedelijk met een vleugje rozengeur) of misschien zelfs wijn via een geavanceerd hydraulisch systeem. Waterwieltjes en rinkelende belletjes maakten er een waar schouwspel van.
foto: Ans Brys
Tafelfonteinen waren luxueuze objecten voor de elite in de 14de eeuw. We vinden heel wat tafelfonteinen terug in inventarissen en testamenten van koninklijke families of adellijken. Karel V had bijvoorbeeld drie fonteinen vermeld in een inventaris van 1380, Lodewijk I van Anjou zou zelfs de trotste bezitter zijn geweest van niet minder dan 38 exemplaren.
Een zeldzaam overblijfsel van middeleeuwse tafelcultuur
Tafelfontein, c. 1320–40, The Cleveland Museum of Art, Gift of J. H. Wade 1924.859
Ooit werden ze dus in groten getale geproduceerd, vandaag is er nog maar één tafelfontein in zijn geheel bewaard, in het Cleveland Museum of Art. Daarnaast is er nog een tot kelk omgewerkt exemplaar in een klooster van San Pelayo in Santiago de Compostela en het fragment in Museum Mayer van den Bergh.
De constructie van tafelfonteinen was vaak fragiel, gemaakt voor één specifieke ceremonie of evenement. Nadien keerden ze veelal terug naar de werkplaats van de goudsmid om te worden verwerkt in andere gebruiksvoorwerpen.
Een glimp van middeleeuwse pracht
Wij bewaren de stam van een originele 14de-eeuwse tafelfontein. De voet en de schaal ontbreken helaas, maar wat bewaard gebleven is, is indrukwekkend. Op de stam, die de vorm heeft van een spitsvormig torentje, staan drie gekroonde mansfiguren tussen zuiltjes. Bovenop doen een leeuw, een zwijn en een wildeman dienst als waterspuwers. Achter deze spuwers zitten drie muzikanten die een harp, trompet en doedelzak bespelen.
Op de tafelfontein staat ook een merkteken. Pas recent werd de link gelegd met het stadsmerk van Doornik.
het stadsmerk van Doornik op de tafelfontein
Een erfstuk van cultureel belang
Het fragment werd in Gent niet ver van het paleis van de graven van Vlaanderen opgegraven. Fritz Mayer van den Bergh verwierf dit stuk in 1892 van Arthur Verhaegen, die het sinds 1884 in zijn bezit had. Sinds juni 2023 werd het fragment van de tafelfontein erkend als Vlaams topstuk.
Restauratie
Een metaalconservator nam het fragment onder handen. Hij reinigde het oppervlak en verwijderde restjes poetsmiddel van vorige behandelingen. De donkere plekken en enkele kleine plekjes met groene corrosie bewerkte hij met zachthouten spateltjes, om het vervolgens te spoelen met gedemineraliseerd water. Een behandeling met krijt gaf de fontein uiteindelijk zijn oorspronkelijke glans terug.
tafelfontein voor en na restauratie
tafelfontein voor en na restauratie
