Familie met gevoel voor schoonheid
De familie Mayer van den Bergh behoort in de negentiende eeuw tot de high society. Fritz is de oudste zoon van Henriëtte van den Bergh (1838-1920) en Emil Mayer (1824-1879).
Henriëtte en Emil
Fritz' moeder Henriëtte behoort tot een invloedrijke Antwerpse familie. In 1857 trouwt zij met Emil, een uit Keulen afkomstige zakenman. Het jonge echtpaar koopt het hoekhuis aan de Lange Gasthuisstraat 21, het zogenaamde Hof van Arenberg. Ze laten dit stadspaleis met centraal binnenhof ingrijpend verbouwen door architect Frans Bex. Geheel in de stijl van de heersende mode worden de vertrekken - wellicht - gedecoreerd met stoffen wandbehang, houten lambriseringen in lichte kleuren, hoge spiegels en marmeren schoorsteenmantels in Franse rococostijl.
Omringd door kunst
In 1862 – Fritz is dan 4 jaar oud – verhuist het jonge gezin naar hun nieuwe woning. Fritz en zijn broer Oscar groeien er op omringd door kunst. Onder meer de ‘Bruiloftsdans’ en de ‘Aanbidding der Wijzen’ van Jan Brueghel de Oude, aangekocht door vader Emil, hangen er aan de muur. De werken maken nu nog altijd deel uit van de collectie. Vormen zij de start van Fritz’ fascinatie voor Bruegel?
Bruiloftsdans, Jan Bruegel de Oude, 1595-1596
Aanbidding van de Wijzen, Jan Bruegel de Oude, 1598-1600
Oscar neemt het bedrijf van zijn vader over. Fritz kan zich volledig toeleggen op zijn passie: het verzamelen van kunst. Op nauwelijks tien jaar tijd brengt hij een unieke en diverse kunstcollectie bij elkaar. Zijn droom – een museum voor zijn verzameling – kan hij helaas niet verwezenlijken. Hij sterft plots, na een val van zijn paard. Fritz wordt 43 jaar oud.
Daadkracht van Henriëtte
Moeder Henriëtte is in diepe rouw, maar zit niet bij de pakken neer. Al in augustus 1901 – drie maanden na Fritz’ overlijden – ontvangt ze een bouwvergunning voor een nieuwbouw. Ze laat het huis naast de familiewoning (nummer 19) afbreken, net als een deel van het woonhuis. Op die plaats komt het museum, als eerbetoon aan haar overleden zoon.
De salon in Lodewijk XVI-stijl, 1904
De Grote Renaissancezaal, 1904, nu de Bruegelzaal
De Grote Renaissancezaal (nu de Bruegelzaal) met uitzicht op de Bibliotheek, 1904
De Kleine Gotische Zaal, 1904
De Grote Gotische Zaal, 1904, verdwijnt in 1964 nadat de NV Spaarkrediet het Hof van Arenberg overneemt
Het ontwerp, inclusief interieur, vertrouwt Henriëtte toe aan architect Joseph Hertogs. Voor de gevel dient ‘De Drie Koningen’ als voorbeeld: de reconstructie van een zestiende-eeuws huis die Henriëtte en Fritz voor de wereldtentoonstelling van 1894 laten bouwen.
Henriëtte drukt haar stempel op de inrichting van het museum. Ze laat originele stukken uit Fritz’ collectie (glas in lood, schouwen, lambriseringen) in het interieur integreren en komt met het idee om kwetsbare collectiestukken (tekeningen, textiel, munten) in speciale kasten op te bergen. Op 17 december 1904 wordt het museum ingehuldigd.
foto: Ans Brys
foto: Ans Brys
foto: Ans Brys
Gescheiden en herenigd
Het museum is in 1904 nog geen openbare instelling, zoals vandaag. Henriëtte ontvangt bezoekers veelal persoonlijk in de familiewoning. Via een smalle galerij – die nu in ere wordt hersteld – leidt zij de genodigden naar het museum.
In 1906 roept ze een Raad van Regenten in het leven die na haar dood waakt over het voortbestaan van museum en collectie. Sinds 1951 beheert stad Antwerpen mee het Museum Mayer van den Bergh.
In 1964 komt het voormalige woonhuis van de familie Mayer van den Bergh in handen van NV Spaarkrediet en wordt het omgebouwd tot bankgebouw. Van het interieur, zoals voorzien door de familie Mayer van den Bergh, blijft weinig over. Enkel op het gelijkvloers is een salon in Lodewijk XVI-stijl bewaard. De binnenkoer en een historische museumzaal (de Grote Gotische Zaal) verdwijnen. Het museum verwerft tegelijk wel enkele ruimtes aan de andere zijde, waaronder de huidige Metsys- en Michelizaal. In 1998 koopt de stad Antwerpen het hoekgebouw aan om er het districtshuis voor het district Antwerpen in onder te brengen.
Een blijvend aandenken
In 2021 verhuist het Antwerpse districtshuis naar zaal Harmonie in het Harmoniepark. Sinds dan staat het stadspaleis leeg, klaar voor de volgende stap: een hereniging met het historische museum. In 2029 heropent een groter en vernieuwd Museum Mayer van den Bergh, als blijvend aandenken aan Fritz en zijn indrukwekkende verzameltalent. Zoals ook Henriëtte dat 120 jaar geleden al voor ogen had.
