Overslaan en naar de inhoud gaan
gevel Museum Mayer van den Bergh

Het verhaal van een museum en familieresidentie

Historische achtergrond

In 1862 betrekt de familie Mayer van den Bergh het stadspaleis op de hoek van de Lange Gasthuisstraat en de Arenbergstraat. Fritz krijgt er de liefde voor kunst met de paplepel ingegoten. Na zijn dood laat moeder Henriëtte naast de familiewoning een museum optrekken.

Familie met gevoel voor schoonheid

De familie Mayer van den Bergh behoort in de negentiende eeuw tot de high society. Fritz is de oudste zoon van Henriëtte van den Bergh (1838-1920) en Emil Mayer (1824-1879).

Henriëtte en Emil

Fritz' moeder Henriëtte behoort tot een invloedrijke Antwerpse familie. In 1857 trouwt zij met Emil, een uit Keulen afkomstige zakenman. Het jonge echtpaar koopt het hoekhuis aan de Lange Gasthuisstraat 21, het zogenaamde Hof van Arenberg. Ze laten dit stadspaleis met centraal binnenhof ingrijpend verbouwen door architect Frans Bex. Geheel in de stijl van de heersende mode worden de vertrekken - wellicht - gedecoreerd met stoffen wandbehang, houten lambriseringen in lichte kleuren, hoge spiegels en marmeren schoorsteenmantels in Franse rococostijl.

Omringd door kunst

In 1862 – Fritz is dan 4 jaar oud – verhuist het jonge gezin naar hun nieuwe woning. Fritz en zijn broer Oscar groeien er op omringd door kunst. Onder meer de ‘Bruiloftsdans’ en de ‘Aanbidding der Wijzen’ van Jan Brueghel de Oude, aangekocht door vader Emil, hangen er aan de muur. De werken maken nu nog altijd deel uit van de collectie. Vormen zij de start van Fritz’ fascinatie voor Bruegel? 

Oscar neemt het bedrijf van zijn vader over. Fritz kan zich volledig toeleggen op zijn passie: het verzamelen van kunst. Op nauwelijks tien jaar tijd brengt hij een unieke en diverse kunstcollectie bij elkaar. Zijn droom – een museum voor zijn verzameling – kan hij helaas niet verwezenlijken. Hij sterft plots, na een val van zijn paard. Fritz wordt 43 jaar oud. 

Daadkracht van Henriëtte

Moeder Henriëtte is in diepe rouw, maar zit niet bij de pakken neer. Al in augustus 1901 – drie maanden na Fritz’ overlijden – ontvangt ze een bouwvergunning voor een nieuwbouw. Ze laat het huis naast de familiewoning (nummer 19) afbreken, net als een deel van het woonhuis. Op die plaats komt het museum, als eerbetoon aan haar overleden zoon.

Het ontwerp, inclusief interieur, vertrouwt Henriëtte toe aan architect Joseph Hertogs. Voor de gevel dient ‘De Drie Koningen’ als voorbeeld: de reconstructie van een zestiende-eeuws huis die Henriëtte en Fritz voor de wereldtentoonstelling van 1894 laten bouwen.

Henriëtte drukt haar stempel op de inrichting van het museum. Ze laat originele stukken uit Fritz’ collectie (glas in lood, schouwen, lambriseringen) in het interieur integreren en komt met het idee om kwetsbare collectiestukken (tekeningen, textiel, munten) in speciale kasten op te bergen. Op 17 december 1904 wordt het museum ingehuldigd.  

Gescheiden en herenigd

Het museum is in 1904 nog geen openbare instelling, zoals vandaag. Henriëtte ontvangt bezoekers veelal persoonlijk in de familiewoning. Via een smalle galerij – die nu in ere wordt hersteld – leidt zij de genodigden naar het museum.  

In 1906 roept ze een Raad van Regenten in het leven die na haar dood waakt over het voortbestaan van museum en collectie. Sinds 1951 beheert stad Antwerpen mee het Museum Mayer van den Bergh.  

In 1964 komt het voormalige woonhuis van de familie Mayer van den Bergh in handen van NV Spaarkrediet en wordt het omgebouwd tot bankgebouw. Van het interieur, zoals voorzien door de familie Mayer van den Bergh, blijft weinig over. Enkel op het gelijkvloers is een salon in Lodewijk XVI-stijl bewaard. De binnenkoer en een historische museumzaal (de Grote Gotische Zaal) verdwijnen. Het museum verwerft tegelijk wel enkele ruimtes aan de andere zijde, waaronder de huidige Metsys- en Michelizaal. In 1998 koopt de stad Antwerpen het hoekgebouw aan om er het districtshuis voor het district Antwerpen in onder te brengen.  

Een blijvend aandenken

In 2021 verhuist het Antwerpse districtshuis naar zaal Harmonie in het Harmoniepark. Sinds dan staat het stadspaleis leeg, klaar voor de volgende stap: een hereniging met het historische museum. In 2029 heropent een groter en vernieuwd Museum Mayer van den Bergh, als blijvend aandenken aan Fritz en zijn indrukwekkende verzameltalent. Zoals ook Henriëtte dat 120 jaar geleden al voor ogen had.  

Ook interessant

Museum opnieuw herenigd met familieresidentie

Museum Mayer van den Bergh breidt uit. Het aanpalende hoekhuis - ooit het ouderlijk huis van kunstverzamelaar Fritz Mayer van den Bergh - en een nieuwbouw maken in de toekomst deel uit van het museum. Het voorontwerp voor de renovatie en de uitbreiding is klaar!

Leven voor de kunst

Het korte leven van Fritz Mayer van den Bergh was gewijd aan de kunsten. Wat weten we over dat leven van hem?

Moeder Henriette van den Bergh

Museum Mayer van den Bergh is meer dan honderd jaar oud en bestaat uit de collectie van één man. Dat is de verdienste van Henriëtte van den Bergh. Wie was zij?

Meld je aan voor de nieuwsbrief